blog

#11 Impliciet

impliciet

Semiotiek is de leer van de tekens en de manier waarop mensen betekenis aan tekens toekennen. Denk aan de emoji’s die wij gebruiken in ons appverkeer, of aan borden en stoplichten in het echte verkeer. De formele betekenis van een stoplicht is eenvoudig: groen = doorrijden, oranje = afremmen, rood = stoppen. Voor veel weggebruikers heeft oranje inmiddels de betekenis van versnellen gekregen. En menig scooterrijder kent het stoplicht geen enkele betekenis meer toe. Teveel tekens (meer dan 10 verkeersborden langs tweehonderd meter snelweg) leidt eveneens tot betekenisverlies. De snelheidsovertredingen waar mijn vrouw voor wordt bestraft, begaat ze steevast op plekken waar ze met informatie werd ondergesneeuwd.


In de semiotiek onderscheidt bewuste tekens (signalen) en onbewuste tekens (symptomen). Als iemand die voor mij fietst de rug recht, interpreteer ik dat als vertragen (ik kom zelf ook overeind en begin af te remmen). Maar het kan ook zijn dat de ander pijn in de onderrug heeft, van het uitzicht wil genieten of zich plotseling realiseert dat hij geen mondkapje bij zich heeft.

een enkel incident daargelaten functioneert het prima

Een paar jaar geleden verwijderde de gemeente Amsterdam zo goed als alle verkeersborden op het kruispunt rondom de op- en afritten van de pont naar Noord. Een doorgaand fietspad langs het IJ kruist met het fietspad vanaf de pont door de tunnel onder het CS richting centrum. Pré corona passeerden er meer dan tienduizend weggebruikers per dag. Over het regelvrije verkeersplein werden emmers bloederige voorspellingen uitgestort. Maar een enkel incident daargelaten functioneert het prima. Als de formele regels ons niet bij de hand nemen, letten we scherper op en lezen we de symptomen van de mensen om ons heen blijkbaar beter. Verantwoordelijkheid voor ons zelf en voor de ander gaan hierbij hand in hand


Het lijkt een groot verschil met de snelweg vol verkeersborden maar in beide situaties probeert de overheid hetzelfde: weggebruikers tot verantwoordelijk rijgedrag te brengen zodat ze geen brokken maken. Langs de snelweg is de verantwoordelijkheid van de wetgever zichtbaar, op het verkeersplein wordt de weggebruiker gedwongen zelf verantwoordelijkheid te nemen.

FFF: Form Follows Function

Het is een impliciete leervorm en heet FFF: Form Follows Function. De situatie is zo ingericht dat deze het gewenste gedrag afdwingt. Een FFF slaagt pas als de leerling verantwoordelijkheid neemt voor het eigen leerresultaat. Dat heeft consequenties voor de rol van de docent. In een expliciete leersituatie neemt de docent een groot deel van de verantwoordelijkheid juist bij de leerling weg door precies te vertellen hoe de leerling moet bewegen. In de impliciete leersituatie is de docent vooral aan het coachen, stimuleren en uitdagen.


Het Nederlandse coronabeleid is een mengeling van impliciete en expliciete maatregelen. Het mengen van die stijlen maakt ook de leider onvoorspelbaar omdat die doorlopend moet wisselen van rol. Onze minister-president lijkt zich meer thuis te voelen in het sturen van een expliciet proces. Hij mist de toon, presentatie, houding en woordkeuze die de empathie en sturing verenigen die een impliciet proces nodig heeft. Voor je het weet fiets je over een regelvrij verkeersplein vol borden, strepen en stoplichten naar de pont in het volle besef dat je je mondkapje thuis hebt laten liggen.